Ăn uống đóng vai trò hết sức quan trọng đối với sức khỏe của con người. Hơn thế nữa, nghệ thuật ẩm thực còn thể hiện được nếp sống văn hóa của một gia đình, một xã hội và một dân tộc. Dân tộc ta vốn rất tinh tế trong việc ăn uống, biết kính trên nhường dưới, biết chế biến món ăn hài hòa cả mùi vị lẫn màu sắc…

 

Ngoài mục đích nuôi sống cơ thể, ăn uống còn đem lại cho mỗi người trong gia đình một niềm vui, một niềm hạnh phúc. Đồng thời chính món ăn, bữa ăn đó cũng là biểu hiện ứng xử mang màu sắc văn hóa, có đặc trưng văn hóa phương Đông.

 

Vùng đất Nam Bộ nổi tiếng với rất nhiều đặc sản làm say đắm lòng người. Ai đã từng đi qua và dừng chân ghé lại thưởng thức những món ăn dân dã đời thường có cá có rau thì chắc không ai có thể quên tô canh chua cá bông lau, canh chua bông điên điển, cá rô kho tộ, cá bống kho tiêu, cá linh kho mía…

Và khoái khẩu nhất là cá lóc. Có đến hơn 30 món ăn được chế biến từ cá lóc và món nào cũng được ưa chuộng. Đặc biệt nhắc đến đồng đến ruộng thì không thể nào lờ đi món cá lóc nướng trui đậm mùi dân dã, tình đất, tình làng.

 

 

Ở miền quê Nam Bộ, nông dân có những món ăn dân dã, gọn nhẹ mà rất đậm chất, đậm tình. Sau một ngày lao động cực nhọc, nông dân thường tụ tập lại, có món gì thì nướng món đó. Họ quây quần bên nhau, chia nhau ly rượu, trái bắp, củ khoai hay miếng cá vừa mới nướng.

 

Cá lóc nướng trui là một món ăn dân dã đặc trưng cho miền đồng nước Nam Bộ với hương vị độc đáo và cách chế biến rất đơn giản. món ăn này gắn liền với quá trình khai hóa đất phương Nam của dân tộc Việt.

Sau khi tát đìa hoặc vét mương, cá lóc được bắt lên, tròn ủm. Đặc điểm của món cá lóc nướng trui dân dã là cá không cần sơ chế nghĩa là không đánh vảy, không cạo nhớt, không mổ bụng và không tẩm gia vị.

 

Người ta xiên một que tre tươi từ miệng đến đuôi cá, cắm que tre xuống đất rồi phủ rơm khô. Nếu không có rơm khô thì phủ cỏ khô cũng được. cá lóc nướng trui được nướng bằng lửa ngọn hoặc lửa rơm. Cái giỏi của người có “tay nghề” là phủ lượng rơm vừa đủ sao cho tàn lửa thì cá cũng vừa chín.

 

Cá nướng chín quá thì mất ngọt, chưa đủ độ chín thì thịt cá nhão, tanh. Rơm nhiều thì cá khét, rơm ít chất rơm thêm thì khúc đầu sống, khúc đuôi khô nước.

Thế mới thấy cái tài nấu nướng của người quê mình! Mà cũng có thể sản vật của song nước vào tay người sống nước, ruộng đồng mới bộc lộ hết được cái ngọt, cái sâu, cái thâm thúy, cái gắn bó ngọn nguồn, mới hiểu thấu được sợi dây nghĩa tình làng nước.

Cá lóc nướng xong được cạo lớp vảy cháy cho sạch, lộ ra lớp da vàng thơm phức, thịt cá trắng nõn, ngọt lịm.

 

Ăn cá lóc nướng trui phải có rau sống, bánh tráng, nước mắm me. Rau sống đầy đủ các họ tộc như: dấp cá, húng cây, húng lủi, quế, tía tô, giá, hẹ. dưa leo, khế chua, chuối chát, có xoài non thì xắt nhuyễn như sợi bún. Đó thật sự là một dàn hợp xướng của đủ các loại rau!

Nếu ăn ngay trên đồng ruộng, không có rau thì có đọt rau muống, đọt sộp… hay đọt cóc, đọt xoài thế nào cũng được.

 

Rau xanh sắp trên bánh tráng dẻo, gắp miếng cá còn nóng hôi hổi đặt vào giữa, trên cùng là mấy cọng bún và vài hột đậu phộng đâm nhỏ. Tất cả cuộn chặt lại chấm vào chén nước mắm me trắng tỏi, đỏ ớt. Nhai chậm rãi để nghe tất cả hương vị đồng quê thấm vào tận tim gan. Tính tổng hợp trong lối ăn của người Việt đã có sẵn trong tâm thức từ rất lâu rồi.

 

Thường thấy ruột cá (phần ngon nhất) được giành phần cho người nào có tuổi lớn nhất để thể hiện sự quý trọng, có trước có sau.

Vừa ăn vừa chuyện trò về mùa màng, vườn ruộng, người ta thấy cái tình người sao mà đậm sâu, sao mà quyến luyến thơm nồng.

 

 

 

Chắc không cần phải nói thêm về cái đẹp toát ra từ một món ăn dân dân dã ruộng vường này. Đầy đủ các sắc màu và thấm sâu vào hương vị, rõ ràng cá lóc nướng trui không chỉ đơn thuần là một món ăn “làm yên lòng cái bụng” mà nó là một biểu tượng văn hóa đặc sắc của người Nam Bộ. Đã thỏa mắt nhìn, thêm say hương vị khi thưởng thức, cái đẹp từ cách chế biến, từ tình làng, tình quê và ý nghĩa nguồn cội lớn lao luôn làm những con người sông nước và khách phương xa không nguôi nỗi luyến lưu, thương nhớ.

 

Thế mới thấy cái đẹp có mặt khắp nơi trong cuộc sống. Dù là một món ăn dân dã nhưng cá lóc nướng trui vẫn thể hiện được cái đẹp trong tự nhiên, trong xã hội, trong sản xuất vật chất và tinh thần của dân tộc!

 

…Bắt con cá lóc nướng trui

Làm mâm rượu trắng đãi người bạn xa...

 

 

NGUYỄN HOÀNG TỐ TRINH

Nguồn: CÁI ĐẸP TRONG MÓN ĂN DÂN DÃ: CÁ LÓC NƯỚNG TRUI