Thơ nữ trẻ TP: mới, táo bạo, rát, gắt và bề bộn

[admin 1]

 

Điều dễ thấy khi đọc Thơ trẻ là sự quyết liệt cách tân về cả hình thức lẫn nội dung. Có bạn Thơ trẻ còn quả quyết: “Thà làm thơ mới mà dở còn hơn làm thơ theo lối cũ” - một cách bày tỏ táo tợn! Thơ trẻ chịu cơn khủng hoảng tâm thức như là khởi điểm mới để lên đường. Những khuôn mẫu quen thuộc trở nên sáo mòn, không thể chịu đựng nổi, không tải được tâm thế của lớp trẻ năng động ở thành phố công nghiệp.

 

Thôi thúc muốn làm cái gì mới, cái gì khác cho dòng Thơ trẻ, họ không tránh khỏi dấu hiệu lúng túng, vướng víu khi tìm lối đi “độc sáng” trong sáng tạo thi ca. Từ chối thể thể Đường luật, lục bát, thơ 4 - 5 - 6 - 7 - 8 chữ, họ vặn vẹo thơ tự do, thơ văn xuôi, pha trộn dòng và câu, làm nẩy sinh loại thơ bắc cầu, mà tiêu biểu nhất là bài thơ “Tập qua hàng” của nhà thơ Chế Lan Viên:

 

Chỉ một ngày nữa thôi, em sẽ

trở về. Nắng sáng cũng mong. Cây

cũng nhớ. Ngõ cũng chờ. Và bướm

cũng thêm màu trên cánh đang bay

 

Hiện nay họ dùng thủ pháp phân lập câu, lạ hóa một số từ, ngắt nhịp, khai thác yếu tố tạo hình trên trang giấy. Nhạc điệu chỏi của ngôn ngữ đời thường, âm hưởng khúc khuỷu, chông chênh được khai thác triệt để. Khác hẳn lối ví von thông thường họ thích dùng ẩn dụ dầy đặc khiến câu thơ vốn hàm súc bị rối rắm hẳn lên. Thêm vào cấu trúc tuyến tính thông thường (linearity) là cấu trúc đồng hiện (simultaneity), cấu trúc phân mảnh (fragmentation), cấu trúc lắp ghép (collage) nhờ liên từ dẫn dắt khiến câu thơ ngỗn ngang mà người đọc phải huy động trí tưởng tượng mới liên kết mạch thơ lại. Cũng từ những xuất phát này bạn đọc phải có dịp làm quen khá lâu với các loại cấu trúc, thông hiểu “cách chơi” này thì mới hi vọng xâm nhập và đồng cảm với các tác giả Thơ trẻ.

 

Một dấu ấn khác không thể chối từ là những ảnh hưởng của xã hội điện toán hóa cuốn theo lối sống, cách đọc và sáng tác họ mạnh mẽ. Từ khi kinh tế thị trường mở cửa, những trào lưu được thử nghiệm hàng chục năm trước ở phương Tây có dịp tràn vào làm họ chói mắt, phân vân khi lựa chọn hướng đi cho mình. Cái nào hợp “tạng”, có thể du nhập để làm mới dòng chảy Thơ trẻ, nào là thơ cụ thể (concrete poetry), thơ tạo hình (visual poetry), thơ trên internet (cyber poetry), thơ trình diễn (performance poetry)… là họ “ứng dụng”, “chế biến” một cách quyết liệt.

 

Chúng ta thử điểm qua những dòng chảy chính của Thơ trẻ thành phố với những thể nghiệm và bất cập trong toan tính làm mới thi ca.

 

Các cây bút thơ nữ phơi mở, phô trương cái tôi mạnh mẽ, không còn phân vân khi xé toang những bức màn cấm kỵ truyền thống, định kiến xã hội. Bắt đầu thử nghe một giọng thơ trong sáng, hiền hòa của Trần Lê Sơn Ý:

Thức dậy đi hỡi chú ngựa non của cánh đồng ngực trẻ

Thức dậy và tung bờm cất vó

Phóng như điên

Chỉ cơn điên mới cứu khỏi nỗi sợ hãi

…

Thức dậy để uống sương mai

Đón mặt trời mỗi sớm

Thức dậy đi ơi chú ngựa

Đã ngủ sâu trong đáy tim nhiều năm tháng

(Bài ca ngựa non)

 

Và người phụ nữ của Ly Hoàng Ly không cam chịu, đầy trăn trở:

Người phụ nữ tự trói mình

Người phụ nữ bảo mọi người này anh này chi ơi hãy trói tôi lại

(Performance II)

 

Cùng thế hệ Tú Trinh, Ngô Thị Hạnh, Ngọc Anh, Nhật Quỳnh… còn ít nhiều nét trữ tình, lãng mạn thời hậu đổi mới thì đến Nguyệt Phạm, Lynh Bacardi, Liêu Quốc Minh, Thanh Xuân, Nguyễn Thúy Hằng… táo bạo hơn, “đập phá” khuôn khổ nếp sống gò bó khuôn phép, để bay vào khung trời tự do thênh thang.

 

Cũng tán tỉnh, yêu đương nhưng tỉnh táo, bình đẳng giữa anh và em, trong thời đại mất đi sự ngây thơ hương đồng gió nội, Nguyễn Thúy Hằng sòng phẳng nói:

 

gặp nhau (và rồi chúng ta mồi chài nhau bằng im lặng)

cứ cái đà liên tưởng, hình ảnh, tôi đã ăn bạn và nhấm nháp từng mẩu

nhỏ trong buổi sáng lượn lờ sài gòn, và quả thật cái đầu bạn cứng lắm,

toàn những ký tự sắt trong đó, xin lỗi vì ăn mà không báo trước, và sau

đó cũng không thèm cám ơn, tục tĩu quá đi mất)

thôi nhé, chấm dứt buổi tối nhỏ

tôi sẽ ra đi với nỗi bất an mới

(Beckett’s, tôi và Khuyên)

 

Liêu Phúc Minh thì “điều ước mơ của tôi thật đơn giản: có được chiếc áo của riêng mình ?!”, muốn khiêu vũ trên tấm thảm đời:

Mùa thu vội vã giẫm đạp lên mùa hè

mùa xuân bước qua mùa đông bằng những chuyến tàu siêu tốc

tôi vẫn nhảy phăng te

qua những định kiến

những buồn vui

trôi nổi cuộc đời

 

Không bắt đầu

Không kết thúc

(Vũ điệu riêng tôi)

 

Hãy nghe Thanh Xuân trả lời về thơ tình trên mạng tienve.org: “Tôi đang độ tuổi thanh niên mà tôi chẳng thích đọc thơ tình nữa. Nhìn lại những người đi trước tôi thấy ai cũng hay, nhưng lại không có người hay nhất… Chất liệu gì bây giờ? Có mâu thuẫn quá không, khi một mặt muốn thơ thuần khiết, một mặt lại muốn thay đổi nó? Nếu đưa một chất liệu nào khác thơ tình sẽ trở thành thơ khác”. Không thích đọc thơ tình, thế mà vẫn làm thơ tình, ở đây nói lên sự nhàm chán, giằng co của người làm thơ muốn vượt khỏi chính mình hay sự bất lực của sự tự đổi mới?

 

Chúng ta thấy trong dòng thơ nữ trẻ gần như thiếu vắng những chuyện đại tự sự, các vấn nạn cuộc sống như sóng thần, thảm kịch chiến tranh, cháy rừng, nạn nhân chất độc màu da cam…Họ mạnh dạn phát ngôn về giới tính, cái tôi đầy tự do, bứt phá khỏi những lề thói lạc hậu như lột bỏ cái áo quá chật, lỗi thời thế nhưng chọn cho mình sắc diện mới thì còn mờ nhạt, thời thượng.

 

Thơ trẻ nữ thành phố như làn hương mới thổi vào làng văn nghệ thành phố, làm nên một tín hiệu sự chuyển động ngầm: táo bạo, mạnh, bề bộn, rát và gắt. Còn gì nữa? Có lẽ không nên nôn nóng, phải chờ đợi thôi. Vì tách riêng từng gương mặt ra thì chưa đủ nét, chưa đậm đà phong cách riêng, vả lại những thử nghiệm thì chịu rất nhiều rủi ro, dễ chìm vào quên lãng. Vẫn còn khoảng trắng chờ đợi đón họ phía trước…

 

Theo Người Viễn Xứ